ABD’nin saldırıları İran’ın nükleer tesislerini ne oranda etkiledi?

ABD, İran’daki üç önemli nükleer tesisi vurarak, İsrail’in İran’a karşı savaşına fiilen dahil oldu ve İsrail’in Gazze’ye yönelik acımasız saldırısının ardından Orta Doğu’da askeri kriz endişelerine yol açtı.

ABD Başkanı Donald Trump, Pazar günü erken saatlerde televizyonda yaptığı bir konuşmada saldırıları, İran’ın oluşturduğu “nükleer tehdidi” durdurmayı amaçladıklarını söyleyerek savundu. Zenginleştirilmiş uranyum üretimi veya depolanmasıyla ilgili olan Natanz, Isfahan ve Fordow tesisleri hedef alındı.

Trump, “Bu gece dünyaya saldırıların muhteşem bir askeri başarı olduğunu bildirebilirim. İran’ın önemli nükleer zenginleştirme tesisleri tamamen ve tümüyle yok edildi,” dedi ve Tahran’ı misillemeye karşı uyardı.

İsrail ve Trump, İran’ın zenginleştirilmiş uranyumu atom savaş başlıkları yapmak için kullanabileceğini iddia ediyor. Ancak İran, nükleer programının yalnızca sivil amaçlar için olduğunu iddia ediyor. Birleşmiş Milletler nükleer gözlemcisi Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA), İsrail’in İran’ın nükleer silah üretmenin eşiğinde olduğu iddialarını da reddetti.

“Washington’daki kanunsuz yönetim, saldırganlığın tehlikeli sonuçlarından tek başına sorumludur”

ABD’li yetkililerin gizlice koordine edildiğini söylediği saldırıları kınayan İran Dışişleri Bakanı Abbas Irakçi, diplomasi zamanının geçtiğini ve ülkesinin kendini savunma hakkına sahip olduğunu söyledi.

İstanbul’da düzenlediği basın toplantısında, “Savaş çığırtkanlığı yapan, Washington’daki kanunsuz yönetim, saldırganlık eyleminin tehlikeli sonuçlarından ve geniş kapsamlı etkilerinden tek başına ve tamamen sorumludur” dedi.

Bu arada İranlı yetkililer hasarın boyutunu ayrıntılı olarak açıklamadı ve isabetlerin önemini küçümseyen açıklamalarda bulundu. İran’ın devlet televizyonunun siyasi direktör yardımcısı Hassan Abedini, devlet televizyonunda yaptığı açıklamada, üç nükleer tesisin “bir süre önce” boşaltıldığını ve “malzemeler zaten çıkarıldığı için büyük bir darbe almadıklarını” söyledi.

İşte vurulan nükleer santraller ve saldırıların İran açısından anlamı hakkında bilinmesi gerekenler:

Hangi tesisler etkilendi?

Trump Pazar günü, bombaların tam bir “yükünün” İran’ın Fordow , Natanz ve Isfahan nükleer tesislerini “yok ettiğini” söyledi. Reuters haber ajansına göre İranlı yetkililer ayrıca üç tesisin vurulduğunu doğruladı.

Fordow, 2006’dan beri faaliyette olan bir yeraltı zenginleştirme tesisidir. Tahran’ın kuzeyinde, İran’ın Kum kentinden yaklaşık 48 km (30 mil) uzakta, dağların derinliklerine inşa edilen tesis doğal örtüye sahiptir.

Pazar günkü saldırıların ana odağı olan Fordow, ABD Genelkurmay Başkanı Orgeneral Dan Caine’in Pazar günü yaptığı brifingde söylediğine göre, B-2 gizli bombardıman uçaklarından atılan Büyük Ordnance Penetrator (MOP) veya “sığınak delici” bombalarla vuruldu. 13.000 kg (28.700 lb) ağırlığındaki GBU-57 MOP, yerin 60 m (200 fit) altına nüfuz edebilen ve 2.400 kg’a (5.300 lb) kadar patlayıcı bırakabilen en güçlü sığınak delici bombadır; bombardıman uçaklarının tespit edilmesi zordur. Caine, en az iki nükleer tesise 14 MOP atıldığını da sözlerine ekledi. İsrail daha önce 13 Haziran’da Fordow’a saldırmış ve yüzey hasarına yol açmıştı, ancak güvenlik analistleri tesise yalnızca ABD sığınak delicilerinin girebileceğine inanıyor. Hasarın ölçeğine ilişkin bağımsız bir değerlendirme henüz mevcut değil.

Natanz , Tahran’ın yaklaşık 300 km (186 mil) güneyinde bulunan İran’ın en büyük nükleer zenginleştirme tesisi olarak kabul ediliyor. İki tesisten oluştuğu düşünülüyor. Biri, yer üstünde bulunan ve uranyum zenginleştirme için kullanılan hızla dönen makineler olan santrifüjleri birleştirmek için kullanılan bir test ve araştırma tesisi olan Pilot Yakıt Zenginleştirme Tesisi (PFEP). Kâr amacı gütmeyen Nükleer Tehdit Girişimi’ne göre, tesiste yaklaşık bin santrifüj vardı. Yerin derinliklerinde bulunan diğer tesis ise Yakıt Zenginleştirme Tesisi (FEP). Caine, Pazar günü yaptığı açıklamada Natanz’ı hangi silahların vurduğunu belirtmedi.

Isfahan, Isfahan’ın merkezinde bulunan bir atom araştırma tesisidir. 1970’lerde inşa edilmiş ve uranyum dönüşümü için kullanılmıştır. Yetkililere göre, yaklaşık 125 uçağın katıldığı ABD bombalama görevi İran hava sahasından çekilmeden önce vurulan son yer burasıydı. Caine, ABD denizaltılarından Isfahan’a “iki düzineden fazla” Tomahawk füzesi atıldığını söyledi. İranlıların saldırıyı tespit etmediğini ve daha sonra bilgilendirildiklerini söyledi.

Tesisler Yıkılıyor mu?

ABD’nin Fordow’a düzenlediği saldırıların etkisine dair bağımsız değerlendirme henüz netleşmedi. Savunma Bakanı Hegseth, Pazar günü yaptığı açıklamada, “Hassas mühimmatlarımız hedeflerine ulaştı” diyerek özellikle Fordow’daki hasarı vurguladı.

Ancak İranlı bir milletvekili, tesisin sadece yüzeysel zarar gördüğünü söyledi. IAEA Başkanı Rafael Grossi de, geçen haftaki İsrail saldırılarında yeraltı tesislerinde “sınırlı veya hiç hasar” olmadığını aktardı.

Natanz’daki hasarın boyutu da belirsizliğini koruyor. Grossi, daha önceki saldırılarda yer üstü kısmın “tamamen yok edildiğini”, yer altı santrifüjlerinin ise ciddi şekilde hasar gördüğünü söylemişti.

IAEA, Pazar günü İsfahan’daki altı binanın zarar gördüğünü, önceki saldırılarda da dört binanın etkilendiğini bildirdi.

İran ve Körfez ülkeleri, tesislerden önemli bir radyoaktif sızıntı olmadığını bildiriyor. Analistler, İran’ın zenginleştirilmiş uranyumu önceden taşımış olabileceğini belirtiyor.

İranlı yetkili Reza Kardan, tesislerin dışında radyasyon görülmediğini ve halkın güvenliği için önlemler alındığını söyledi. UAEA da saldırı sonrası bölgedeki radyasyon seviyelerinde artış gözlemlenmediğini teyit etti.

Quincy Enstitüsü’nden Trita Parsi’ye göre, İran saldırılardan önce önlem almış olabilir. Bir yetkili, “Önceden uyarılmış gibiydiler” dedi ve askeri varlıkların önceden taşınmış olabileceğini öne sürdü.