İsrail ile ticaret: Türkiye’nin kısıtlamaları ikili ilişkileri nasıl sarsacak?

Ticaret bakanlığı bu hafta başında, BM Güvenlik Konseyi kararlarını ve Uluslararası Adalet Divanı’nın (UAD) İsrail’in davranışına karşı verdiği ön kararı gerekçe göstererek, İsrail Gazze Şeridi’ne kesintisiz insani yardım akışını reddettiği sürece Ankara’nın kısıtlamaları uygulamaya devam edeceğini duyurmuştu.

İhracat kısıtlamaları alüminyum tel, çelik, çimento, inşaat malzemeleri, granit, kimyasallar, böcek ilaçları, motor yağları, jet yakıtı ve tuğla gibi ürünleri kapsıyor.

Savaştan önce Türkiye-İsrail ilişkileri yıllardır olduğundan daha istikrarlıydı. Filistin konusunda yıllarca süren gerginliklerin ardından ikili ilişkiler 2022’de normale döndü. 

Ancak Türkiye ile İsrail son 10 yılda çekişmelere, hatta işbirliğini bırakmalarına rağmen ticaret hiçbir zaman kesintiye uğramadı. Aslında zamanla gelişti.

Altı ayda 33 binden fazla Filistinlinin öldürüldüğü Gazze’de İsrail’in eylemleri kamuoyunu öfkelendirdi. İsrail’in saldırısı büyüdükçe İsrail’e mal taşıyan gemilerin listeleri sosyal medyada dolaşmaya başladı. İnsanlar ayrıca savaş sırasında İsrail ile ticari ilişkilerini sürdüren hükümete yakın şirketlerin de altını çizdi.

Türkiye’nin İsrail’e silah sattığı yönündeki iddiaları destekleyecek hiçbir kanıt olmasa da, ihracatlar arasında az miktarda av malzemesi veya av malzemesi parçası bulunması tartışmayı alevlendirdi. Bunlar, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından genel olarak “silah” olarak sınıflandırıldı. 

Bu iç baskıya ve iktidardaki Ak Parti’nin geçen ay yapılan yerel seçimlerde yaşadığı ciddi yenilgilere yanıt olarak hükümet, İsrail’e karşı harekete geçme kararı aldı.

İsrail tarafıyla da bağlar kesildi. Ekim ayında çok sayıda İsrailli süpermarket zinciri, Ankara’nın Gazze savaşına ilişkin eleştirel tutumuna yanıt olarak Türkiye’den ithalatı durdurdu. 

İsrailli gıda şirketi Strauss, Aralık ayında en tanınmış ürünlerinden biri olan Elite Türk kahvesinin ambalajını İsrail bayrağı ve vatansever sloganlar ekleyerek değiştirdi.

Ciddi bir pazar

Peki iki ülke arasındaki ticaret hayati önem taşıyor mu? Pek çok kişi hayır dese de İsrail yine de Ankara için önemli bir ihracat pazarı.

Resmi verilere göre Türkiye’nin İsrail’e ihracatı 2023’te 5,4 milyar dolar değerinde, yani toplam ihracatının yüzde 2,1’i kadardı.

Her ne kadar 7 Ekim Hamas liderliğindeki saldırıdan bu yana ikili ticaret yüzde 33 oranında azalmış olsa da yine de devam etti ve 2024’te İsrail’e ihracat şu ana kadar her ay arttı.

Her iki ülke de 1996’dan bu yana bir serbest ticaret anlaşmasına sahip ve 2000’den bu yana belirli ürünlere herhangi bir gümrük vergisi getirilmiyor. Bu da ikili ticarette büyük artışlara olanak tanıyarak büyük ölçüde Türkiye’nin lehine oldu.

2009’dan 2023’e kadar iki ülke arasındaki ticaret neredeyse üç katına çıktı. Merkezi İstatistik Bürosu’nun verilerine göre, bu dönemin sonunda Türkiye İsrail’in beşinci büyük ithal mal tedarikçisi haline gelirken, İsrail de Türkiye’nin onuncu en büyük ihracat pazarı oldu.

Türkiye İhracatçılar Meclisi tarafından yayımlanan rapora göre, Türkiye 2011 ile 2020 arasındaki dönemde İsrail’e çelik, otomotiv sanayi ürünleri, kimya, hazır giyim ve giyim, elektrik ve elektronik, çimento, cam, seramik ve toprak ürünleri, mobilya, kağıt ve orman ürünleri ihraç etti. 

Ulusal Güvenlik Araştırmaları Enstitüsü’nde (INSS) bir araştırma görevlisi “Ekonomiler birbirini tamamlıyor ancak iç içe değil” dedi. 

“Türkiye, İsrail’den ithal ettiği şeyin ikamesini de bulabilir ve zaten ikili ticaretin dörtte üçü Türkiye’nin İsrail’e ihracatı, dörtte biri ise İsrail’in Türkiye’ye ihracatıdır.” diye ekledi.

İsrail’le ticaret, geçen yıl 3,9 milyar dolarlık ticaret fazlası veren Türkiye için geleneksel olarak oldukça avantajlı oldu.

İsrail, geçen yıl 726.000 ton satın alarak Türk çeliği için önemli bir pazar görevi görüyor. Bu rakam Türkiye’nin toplam çelik ihracatının yüzde 20’sinden fazlasını oluşturuyor. Yasağın bu ihracatı önemli ölçüde etkilemesi bekleniyor.

İsrail, ithalata bağımlılık açısından büyük ölçüde Türk çimentosuna güveniyor; Türkiye’den yapılan ithalat, İsrail’in geçen yılki toplam çimento ithalatının yüzde 29’unu oluşturuyor. Ayrıca, Türk ithalatı İsrail’in toplam plastik ve kauçuk ürünlerinin yaklaşık yüzde 11’ini, tekstilde ise yaklaşık yüzde 10’unu temsil ediyor.

İnşaat sektörüne aşina kaynaklar, İsrailli haber kaynağı Mako’ya, yeni kısıtlamaların uygulanması halinde ülkedeki daire ve kira fiyatlarını artırmasının beklendiğini söyledi.

Ayrıca İsrail ile Türkiye arasında olası bir gaz boru hattına ilişkin soru işaretleri olsa da, savaş zamanında bu ihracat kısıtlamaları boru hattı fikrine devam edilmemesi konusunda büyük bir uyarı işareti oldu.

İsrailli bir rapora göre, İsrailli ithalatçılar Türk mallarını Slovenya’nın Koper veya Ljubljana limanları üzerinden getirmeyi düşünüyor.

Kaynak: Mira Haber